Waarom veiligheid het begin van alles is

Wat kinderen echt nodig hebben om zich veilig te voelen. In dit blog ontdek je hoe je de
veiligheid van je kind thuis, in de klas of in je praktijk, versterkt via rust, stem en aanwezigheid.

Je ontvangt een kind thuis van een lange schooldag, of er komt een kind in je praktijk of in de klas. Soms ontspant het meteen. Soms wordt het stil of juist onrustig. Dat is vaak geen onwil, maar een lichaamsreactie: het zenuwstelsel van het kind vraagt eerst om veiligheid. Natuurlijk vaak reageren we op het kind doet of zegt. Als je naar de lichamelijke signalen kijkt, ontdek je wat er speelt in de binnenwereld. 

We kunnen wel zeggen  “je bent veilig hier”, maar het lichaam gelooft pas wat het voelt.
Veiligheid ontstaat door echtheid, afstemming en jouw aanwezigheid. Hoe geef je kinderen nu deze veiligheid. In dit blog neem ik je mee hoe je dit als ouder, leerkracht of professional kunt doen.

Waarom je niet alleen met structuur, regels of woorden veiligheid maakt voor een kind

We denken vaak snel dat structuur of uitleg voldoende is om een kind zich veilig te laten voelen. Maar als het lichaam onveiligheid voelt, sluit het zich af. Dat geldt voor ons volwassenen en ook voor ons kinderen. Uitleg, structuur en regels zijn dan niet voldoende. Hoe zorg je nu dat kinderen zich echt veilig gaan voelen.

Drie redenen waarom veiligheid belichaamd moet worden:

1. Je zenuwstelsel spreekt luider dan je woorden

Via spiegelneuronen resoneert een kind met jouw staat van zijn.
Als jij rustig en aanwezig bent, wordt het kind rustiger. Als jij gehaast of gespannen bent, voelt het dat.

2. Het lichaam beslist sneller dan het hoofd

De polyvagaaltheorie (Porges) laat zien dat het zenuwstelsel razendsnel scant op veiligheid of gevaar. Pas in ventraal (verbondenheid) is er ruimte voor spel, leren en contact. Een kind komtb tot leren als het lichaam zich veilig voelt.

3. De relatie gaat vóór de regel

Grenzen en regels helpen natuurlijk, maar jouw betrouwbaarheid en warmte zijn doorslaggevend. Een kind dat zich gezien voelt, durft te zakken in rust.

De drie toestanden van het zenuwstelsel (polyvagaal)

Laten we eens kijken hoe we door middel van non-verbale signalen kunnen screenen via het zenuwstelsel of een kind zich veilig voelt. 

Ventrale vagus: verbonden en aanwezig

Toestand van rust, verbinding en nieuwsgierigheid. Hier leren en spelen kinderen het beste.

Wat activeert ventraal (ons sociale zenuwstelsel):

• zachte toonhoogte van de stem

• warme gezichtsuitdrukking

• open lichaamshouding

• rustige ademhaling

• voorspelbare, afgestemde bewegingen

Dat maakt dat het lichaam van het kind letterlijk voelt: ik ben veilig.

Kenmerken: open blik, vloeiende adem, contact, humor, warme energie.

Sympathisch zenuwstelsel: vechten of vluchten

Toestand van actie en alarm bij (gevoelde) dreiging.
Kenmerken: snelle adem, spierspanning (schouders/kaak), prikkelbaarheid, druk of controlerend gedrag.
Het lichaam zegt: “ik moet iets doen.”

Dorsale vagus: bevriezen en afsluiten

Toestand van terugtrekking als vechten/vluchten niet helpt.
Kenmerken: weinig mimiek, futloos, koude handen/voeten, “afwezig”.
Het lichaam zegt: “het is te veel, ik trek me terug.”

Wat voelt onveilig (ook als het subtiel is)

Welke gedrag of non-verbale signalen scant een kind eigenlijk en kan het gevoel van onveiligheid bij het kind versterken?

• gehaaste toon of afwezige aandacht

• plotselinge, onvoorspelbare bewegingen

• rommelige, drukke ruimte zonder duidelijkheid

• inconsistente grenzen of wisselende reacties

• doorpraten terwijl het kind overspoeld is

Effect: adem stokt, spierspanning stijgt, kind schiet naar sympathisch of dorsaal.
Belangrijk: onrust is besmettelijk , maar rust ook.

Kijk eens naar dit plaatje. Deze jongen lijkt in rust en als je hem in de ogen kijkt. Dan vraag ik me af of hij echt ontspannen is. Is hij de omgeving aan het scannen? Vorm je eigen mening, maar zo werkt het dus. Zo belangrijk om de non-verbale signalen te volgen.

Oefening: “Het DrieKleuren-Kompas”

Een korte observatie-oefening om te herkennen welk deel van het zenuwstelsel actief is bij het kind en wat jij als begeleider kunt doen om af te stemmen.

Stap 1 Kijk zonder oordeel

Observeer het kind een minuut zonder iets te zeggen.
Let op:

• de ademhaling (hoog, laag, vastgehouden)

• de spierspanning (kaak, schouders, handen)

• de blik (open, zoekend, afwezig)

• de stem (vloeiend, snel, stil)

Stap 2 Gebruik het Drie kleurenkompas

Koppel je observatie aan één van de drie kleuren:

Stap 3 Stem jezelf af

Voel wat er in jou gebeurt terwijl je kijkt.
Word je zelf gespannen, gehaast of slaperig?
Dat is vaak een signaal dat jouw zenuwstelsel het kind spiegelt.

Adem diep uit, verzacht je schouders en stem je tempo af op wat het kind nodig heeft.

Niet jij bepaalt het tempo van de sessie, het zenuwstelsel van het kind doet dat.
Ik nodig je uit om een aantal sessies goed te observeren wat er bij je gebeurd en zo kun jij steeds meer voelen wat in de binnenwereld speelt van het kind.

De binnenlijn van veiligheid

Maak onderscheid tussen:

• Buitenlijn: afspraken, regels, structuur

• Binnenlijn: jouw betrouwbaarheid, echtheid en presentie

Als de buitenlijn even meebeweegt (drukke dag, veel prikkels), blijft de binnenlijn het anker:
“Vandaag is het anders, maar ik ben er.” Focus je op de binnenlijn als jij het kind begrenst en herhaal met liefde en zachtheid, je verwachting als je kind over een grens gaat. Zo kun je steeds bouwen aan je verbinding met het kind.

Zeven manieren om veiligheid voelbaar te maken

1. Reguleer eerst jezelf. Jouw zenuwstelsel is het kompas.

2. Gebruik ventrale signalen. Zachte stem, warme blik, rustige adem.

3. Maak de ruimte overzichtelijk. Rustige kleuren, vaste plekken, voorspelbaarheid.

4. Zeg minder, voel meer. Stilte kan veiligheid brengen.

5. Herstel wanneer het misgaat. “Dat ging te snel, ik doe het opnieuw.”

6. Houd kernregels duidelijk maar mild. Veiligheid en gezondheid zijn niet onderhandelbaar: de rest mag meebewegen. Stel grenzen en blijf zacht. Als je dit moeilijk vind dan is de toolbox boos een handige tool om aan te schaffen. Ontdek het hier.

7. Reflecteer samen. “Wanneer voelde jij je rustig? Wat hielp jou?”

Wat kinderen écht leren van veiligheid

Van een veilige volwassene leert een kind dat:

• gevoelens welkom zijn,

• regels kunnen meebewegen,

• eerlijkheid sterker is dan perfectie,

• verbinding belangrijker is dan controle.

Een kind groeit niet van woorden, maar van gevoelde veiligheid.

Tot slot

Je hoeft geen perfecte begeleider te zijn.
Je hoeft aanwezig te zijn.
Als jij rust uitstraalt, kan het kind via jou landen.

In Werken met de Binnenwereld leer je dit stap voor stap:
Hoe je oefeningen kunt doen en het kind leert voelen wanneer het uit verbinding gaat met zichzelf en in vechten en vluchten of in overleven komt.
Je leert hoe je co-regulatie inzet, en hoe veiligheid voelbaar wordt in elke sessie. Met de toolbox boos leer je hoe je als ouder jezelf en je kind komt kalmeren. Start met de toolbox boos

Als je mijn blog waardevol vindt, dan nodig ik je uit om lid te worden van werken met de binnenwereld

Ontdek het programma Werken met de Binnenwereld
en ontvang alle oefeningen hoe je werkt met kinderen met angsten, boos gedrag, en zelfvertrouwen.

In het programma Gelukkige kinderen, gelukkige ouders

Leer je precies hoe jij de benodigde veiligheid biedt aan je kind:

Heb je vragen of wil je persoonlijk sparren? Neem gerust contact met mij op. Samen kijken we wat er nodig is voor jouw kind.