Als angst het stuur overneemt. Wat er schuilgaat achter controle en boosheid bij kinderen

Als angst het stuur overneemt. Wat er schuilgaat achter controle en boosheid bij kinderen. Er is een jongen van zeven.
Een vrolijke, slimme jongen met een brede glimlach totdat hij zich niet veilig voelt. Dan bevriest alles. Hij durft niet alleen naar zijn kamer, niet door een tunnel te zwemmen, niet op een glijbaan. ’s Avonds roept hij zijn ouders keer op keer: “Willen jullie blijven tot ik slaap?”
Als ze toch weggaan, bonkt hij op de muur. Soms gooit hij met dingen, of schreeuwt hij dat hij niet naar school wil. Niet omdat hij stout is.
Maar omdat angst het stuur overneemt.

Zijn ouders weten het: er zit iets diepers onder dat gedrag. Ze zien hoe hij overdag vrolijk is, maar ’s avonds de controle verliest. Ze herkennen de angst, maar ook hun eigen vermoeidheid. De zoektocht om hem te begrijpen kost energie. Soms is er geduld, soms ook frustratie.
“Waarom lukt het hem niet om gewoon te doen wat andere kinderen doen?” Ze hebben boeken gelezen, structuur aangebracht, schema’s gemaakt. En toch blijft hij op veel momenten vastlopen.

Angst die zich vermomt als boosheid of controle

Veel kinderen die angstig zijn, laten dat niet direct zien. Ze worden niet huilerig, maar boos. Niet stil, maar bazig. Niet afhankelijk, maar juist controlerend. De binnenwereld van angstige kinderen is vaak druk en onvoorspelbaar. Om zich te beschermen, zoeken ze houvast. Dat doen ze door de wereld om zich heen te willen controleren: “Jij moet bij me blijven.” “Het moet precies zo.” “Als het anders gaat, blokkeer ik.”

Die behoefte aan controle lijkt lastig, maar is eigenlijk een poging om de angst te reguleren. Het kind probeert zichzelf te beschermen tegen spanning die te groot voelt. En juist wanneer ouders streng of dwingend reageren (“nu is het klaar”), voelt dat als nóg meer onveiligheid.

Wat er gebeurt in het brein

Wanneer angst de leiding neemt, schakelt het denkende brein uit. Het kind zit dan in de fight-, flight- of freeze-modus. Soms bevriest het (niet meer praten, niets meer willen), soms vecht het (gooien, schreeuwen, tegendraads gedrag). Wat het kind nodig heeft, is niet meer sturing, maar meer veiligheid. Dat betekent niet dat grenzen wegvallen. Het betekent dat de grens met zachtheid wordt gebracht. Dat het kind niet eerst hoeft te luisteren, maar eerst moet kunnen landen.

Hoe ouders kunnen helpen

De ouders uit dit verhaal hebben iets wezenlijks ontdekt: het enige wat werkt, is aanwezig blijven.
Niet overtuigen. Niet redeneren. Maar gewoon er zijn, naast hem blijven zitten, wachten tot hij weer rustig wordt. Het is precies dat moment van nabijheid dat het brein van een kind kalmeert. Want pas als er verbinding is, kan er verandering komen. Deze ouders hebben geleerd om spanning niet te willen oplossen, maar te verdragen. Om eerst samen adem te halen en dan pas te praten.

De stille laag onder angst

Sommige kinderen zijn extreem gevoelig voor prikkels. Ze horen elk geluid, voelen elke stemverheffing. Ze pikken feilloos de spanning tussen hun ouders op. Zonder dat iemand iets zegt.

Wanneer daarbovenop een heftige geboorte-ervaring ligt, zoals een moeizame bevalling of scheiding tussen ouders kan de basisveiligheid extra kwetsbaar zijn. Een kind kan dan snel het gevoel krijgen dat de wereld “onvoorspelbaar” is.

Die kinderen bouwen vaak een systeem van zekerheid: rituelen, vaste volgordes, schema’s, controle. Niet omdat ze dat leuk vinden, maar omdat het helpt om de chaos binnenin draaglijk te houden.

Van angst naar vertrouwen

Het werken met zulke kinderen vraagt zachtheid én richting. Je leert niet om angst weg te duwen,
maar om hem te leren kennen. Door spel, symboliek en lichaamstaal kun je kinderen helpen
om spanning te voelen én te reguleren:

• Door spanning te meten met hun handen (“hoe groot is je angst?”)

• Door ademhaling of visualisatie (“stel je voor dat de spanning smelt als sneeuw in de zon”)

• Door veilige situaties op te bouwen waarin ze kleine risico’s nemen

Het doel is niet dat angst verdwijnt, maar dat het kind ervaart: ik kan dit aan.

Hoopvolle afsluiting

Deze jongen is inmiddels uit de greep van de angst. De jongen uit dit verhaal fietst inmiddels graag. Hij geniet van voetbal, van spelen met zijn vriendje. Angst is er nog, maar kleiner. Hij durft meer, lacht meer. En zijn ouders hebben geleerd dat het niet gaat om angst bestrijden, maar om vertrouwen opbouwen.

Wanneer angst het stuur overneemt, is liefde de rem, en verbinding de weg terug naar de beweging. Kleine stappen zijn hier al prachtig.

Wil je meer leren over dit thema?

Tijdens het gratis Minder Boos, Meer Zelfvertrouwen ontdek je hoe je boosheid, angst en zelfvertrouwen bij kinderen met elkaar kunt verbinden.

Daarnaast kun je deelnemen aan de Challenge: Praten met Kinderen over Gevoelens, waarin je leert hoe spel en verbeelding je kind helpen emoties beter te begrijpen.

Speciaal voor ouders die met mij willen samenwerken op afstand is het lidmaatschap: groeien in ouderschap interessant. In dit programma neem ik je helemaal mee hoe je samen met je kind aan de slag kunt met vraagstukken over angst, boosheid, gevoelens en zelfvertrouwen.